Gehoorverlies door lawaai en ouderdom: een samenspel

Mensen die hun hele werkzame leven in lawaaiige omstandigheden hebben gewerkt — bijvoorbeeld in de industrie, op de bouw, in de scheepsvaart of in werkplaatsen met veel machines — lopen een verhoogd risico op gehoorschade als gevolg van langdurige blootstelling aan hoge geluidsniveaus. Deze lawaaislechthorendheid ontstaat geleidelijk: haarcellen in het binnenoor (cochlea) raken beschadigd of verloren, waardoor vooral de hogere frequenties aangetast worden.

Tegelijkertijd is bij ouderen een andere vorm van gehoorverlies — ouderdomsslechthorendheid of presbycusis — zeer frequent. Bij presbycusis verslechtert het gehoor vooral in de hoge frequenties, vaak symmetrisch aan beide oren, en is het een gevolg van veroudering van de hoorweg en de haarcellen.

Wanneer iemand zowel lawaaischade als presbycusis heeft, versterken de twee fenomenen elkaar: de frequenties die al door lawaaischade zijn aangetast, worden nog verder aangetast door ouderdom. Dit kan het spraakverstaan aanzienlijk bemoeilijken, zeker in rumoerige omgevingen.

Prevalentie van presbycusis

In een onderzoek onder 625 personen van 40 jaar en ouder werd presbycusis vastgesteld in 36,1 % van de proefpersonen.
Verder waren hogere leeftijd en mannelijk geslacht belangrijke risicofactoren, naast erfelijke aanleg. (PubMed)

Dit betekent dat een aanzienlijk deel van de bevolking op middelbare en oudere leeftijd te maken zal krijgen met enige mate van gehoorverlies door ouderdom alleen — los van werkgerelateerde blootstelling.

Overlappende effecten op spraakverstaanbaarheid

Omdat zowel lawaaislechthorendheid als presbycusis het meest effect hebben op de hoge frequenties (bijvoorbeeld boven 2–3 kHz), is er een sterk overlap in hun effecten. In dit frequentiegebied ligt ook een belangrijk deel van de spraak-informatie (zoals s, f, t, k-klanken). Wanneer dit gebied aantast wordt, heeft dat een disproportioneel effect op het verstaan van spraak, vooral in rumoerige omgevingen.

In een audiogram met presbycusis zie je vaak een geleidelijk afvallende kromme: de laagste frequenties zijn nog redelijk behouden, maar hogerop (bij 3–8 kHz) is het gehoor duidelijk slechter.

Bij lawaaislechthorendheid wordt vaak een “notch” op een frequentie zoals 4 kHz waargenomen (een scherpe dip).
Wanneer beide fenomenen samen optreden, kan het resultaat zijn dat de frequentiegebieden van de dip (door geluid) en de algemene afname (door ouderdom) versterken.

Hoeveel lawaai is “veilig”?

Voor preventie is het cruciaal te weten welke geluidsniveaus nog veilig zijn — en hoe lang iemand aan een bepaald geluidsniveau mag worden blootgesteld.

Richtwaarden voor maximale blootstelling

Volgens de Amerikaanse Occupational Safety & Health Administration (OSHA) is de toegestane blootstelling op een werkplaats (time‐weighted average over een werkdag van 8 uur) 90 dBA. 
In de praktijk wordt vaak een actiegrens gebruikt van 85 dBA. Wanneer het geluidsniveau 85 dBA of hoger is, wordt een gehoorbehoudprogramma aanbevolen.

In de tabel hieronder zie je hoe lang blootstelling bij verschillende geluidsniveaus acceptabel is zonder gehoorbescherming:

Let op: deze tijden zijn gebaseerd op de “3 dB-regel” (voor elke verhoging van 3 dB halveert de veilige blootstellingstijd).
In sommige normen (zoals OSHA) wordt een “5 dB-exchange rate” gebruikt, wat de berekeningen wijzigt.

Ook vermeldenswaardig: langdurige blootstelling aan 73 dB over 40 jaar (8 uur per dag, 250 dagen per jaar) zou volgens een berekening resulteren in minder dan 5 dB gehoorverlies voor 96 % van de mensen.

• 85 dBA gedurende 8 uur is de grens waarbij blootstelling als risicovol wordt beschouwd

• Voor elke 3 dB extra mag de tijd gehalveerd worden

Waarom preventie belangrijk is — en hoe je dat praktisch kunt maken

Het belang van maatwerk en draagcomfort

• Begrijpelijkheid van spraak: in lawaaiige werkomgevingen wordt spraak verstaan al lastig. Als bovendien hoge frequenties zijn aangetast door ouderdom of lawaai, wordt verstaan verder bemoeilijkt. Goede gehoorbescherming moet dus niet alleen dempen, maar daarbij spraakverstaan zoveel mogelijk behouden.

• Draagcomfort is cruciaal: als medewerkers gehoorbescherming ongemakkelijk vinden, dragen ze het vaak niet of onvolledig. Maatwerk-oplossingen (bijv. op maat gemaakte otoplastieken) bieden vaak betere pasvorm en comfort dan standaard oordoppen.

• Motivatie en betrokkenheid: wanneer werknemers zien dat er geïnvesteerd wordt in hun kwaliteit van leven en comfort, zullen ze eerder bereid zijn de beschermingsmiddelen consequent te gebruiken.

Wettelijke verplichtingen volgens de Arbowet

Naast de praktische en medische redenen voor goede gehoorbescherming, zijn er ook duidelijke wettelijke verplichtingen. De Arbowet stelt grenzen aan geluidsblootstelling op de werkplek en legt verantwoordelijkheden vast voor zowel werkgevers als werknemers.

Verantwoordelijkheden van de werkgever

Werkgevers zijn wettelijk verplicht om maatregelen te nemen wanneer werknemers aan schadelijke geluidsniveaus worden blootgesteld. Dit begint al bij 80 dB(A):

• Beschikbaar stellen van gehoorbescherming: Bij een dagelijkse blootstelling boven de 80 dB(A) moet de werkgever adequate gehoorbescherming kosteloos ter beschikking stellen.

• Verplichte markering en bescherming vanaf 85 dB(A): Bij geluidsniveaus van 85 dB(A) of hoger is het dragen van gehoorbescherming verplicht en moeten werkplekken met dit niveau duidelijk worden gemarkeerd.

• Risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E): Het risico op gehoorschade moet worden opgenomen in de RI&E. Daarbij horen metingen van geluidsniveaus op de werkplek.

• Voorlichting en instructie: Werknemers moeten goed worden geïnformeerd over:

  • De gevaren van langdurige blootstelling aan lawaai

  • Het belang van gehoorbescherming

  • Het juiste gebruik van beschermingsmiddelen

• Geluidsmetingen: Werkgevers moeten geluidsniveaus regelmatig meten en documenteren.

Verantwoordelijkheden van de werknemer

• Dragen van gehoorbescherming: Werknemers zijn verplicht gehoorbescherming te dragen op werkplekken waar het geluidsniveau 85 dB(A) of hoger is.

• Meewerken aan preventie: Medewerkers moeten actief meewerken aan het voorkomen van gehoorschade, zoals door het correct gebruiken van de beschermingsmiddelen.

Samenvatting belangrijke geluidsniveaus:

Bij overschrijding van 87 dB(A) inclusief gehoorbescherming moet de werkgever direct aanvullende maatregelen nemen om het geluidsniveau te verlagen.